Sinds vijf jaar komt een groep van 18 hoger onderwijsinstellingen met regelmaat bij elkaar. Het doel: elkaar inspireren en stimuleren om werk te maken van circulariteit. In dit artikel delen we de belangrijkste lessen die we leerden over het aanpakken van circulariteit in een organisatie. Ook verzamelden we tien praktijkvoorbeelden op het gebied van afval en circulariteit die ook voor andere branches interessant kunnen zijn.
Vijf jaar duurzaamheidskring circulair hoger onderwijs
Sinds 2020 komt de duurzaamheidskring circulaire onderwijsinstellingen twee keer per jaar samen. De groep ontmoet elkaar omdat ze grote stappen willen zetten op het gebied van circulariteit, maar lopen hierbij tegen complexe vraagstukken aan. Door kennis en ervaringen met elkaar te delen in een duurzaamheidskring kunnen de instellingen effectiever aan de slag. Er kwamen veel circulaire initiatieven langs, waarbij de instellingen meer vertelden over de uitdagingen waar ze in de praktijk tegenaan liepen. Overkoepelend trekken we hieruit zes lessen, relevant voor alle soorten organisaties die aan de slag willen met circulariteit:
- Meten is de basis
- Circulariteit gaat over meerdere afdelingen
- Je hebt ook de keten nodig
- Circulariteit is meer dan alleen scheiden
- Vertaal circulariteit naar je eigen organisatie en branche
- Kies een trekker die ‘gewoon’ durft te beginnen
LES 1: METEN IS DE BASIS
Het bekende spreekwoord ‘meten is weten’ geldt ook voor het thema circulariteit. Pas als je weet welke materialen er binnenkomen en hoe je afval er aan de achterkant uitziet, kan je effectief maatregelen nemen om grondstoffen meer circulair te laten stromen.
Om te zien hoe de instellingen ervoor stonden qua afvalinzameling (aan de achterkant), heeft Stimular twee keer een afvalbenchmark uitgevoerd. In 2023 zagen we dat gemiddeld nog altijd 62% restafval was. Naast inzicht in hoeveelheden ingezamelde stromen, is ook inzicht nodig in de samenstelling van de verschillende afvalstromen. Maak zelf de handen vuil en doe een afvalscan of sorteeranalyse.
Aan de achterkant ligt de focus van de oplossingen vaak op de lagere tredes van de R-ladder: beter scheiden en meer recyclen. Om preventiekansen (hoger op de R-ladder) beter in beeld te krijgen is ook inzicht nodig in welke producten en materiaal er aan de voorkant bij een organisatie binnenkomen. Het uitvoeren van een grondstoffen- of materialenanalyse staat nog in de kinderschoenen, maar steeds meer organisaties maken de eerste stappen om hier grip op te krijgen. Een voorbeeld is deze eerste ‘product flow analysis’ van de Universiteit Wageningen. Met dit inzicht krijgt een organisatie juist maatregelen die hoger op de R-ladder staan.
LES 2: CIRCULARITEIT GAAT OVER MEERDERE AFDELINGEN
Circulaire vraagstukken gaan over verschillende afdelingen. De afdeling facilitair ontfermt zich allereerst over de logistiek van de dagelijkse afvalinzameling via schoonmaak naar afvalinzamelaar. De afdeling inkoop buigt zich over het afvalcontract met de inzamelende partij(en). De facilitair medewerkers én de inkopers bepalen bovendien het gebruik van grondstoffen aan de voorkant: de facilitaire afdeling kiest voor overstap naar herbruikbare koffiemokken en de inkoopafdeling gaat op zoek naar een leverancier. Ten derde is er vaak een duurzaamheidscoördinator in beeld die het overkoepelende circulariteitsbeleid bepaalt. Hier is ook (steun van) de directie belangrijk. Zorg dus dat alle betrokken afdelingen aan tafel zitten als je een circulairiteitsvraagstuk aan wilt vliegen.
LES 3: JE HEBT ALTIJD OOK DE KETEN NODIG
Circulaire oplossingen raken niet alleen meerdere afdelingen, maar ook spelers buiten de eigen organisatie. Als je een nieuwe stroom wilt gaan scheiden, dan heb je je afvalinzamelaar of een andere externe partij nodig om de mogelijkheden hiervoor te onderzoeken. Andersom aan de voorkant heb je leveranciers nodig om de opties te bespreken om producten ‘as a service’ in te kopen, om producten te kiezen die langer meegaan, herbruikbaar zijn of beter te recyclen zijn. Tot slot is het ook waardevol om de “gebruikers” in de keten (medewerkers, professoren en studenten) te betrekken bij veranderingen.
LES 4: CIRCULARITEIT IS MEER DAN ALLEEN SCHEIDEN
Het kwam hierboven al voorbij: je circulaire oplossingen liggen niet alleen aan de achterkant. Het is goed om afval goed te scheiden zodat het beter hergebruikt en gerecycled kan worden, maar deze oplossingen staan laag op de R-ladder. Je maakt meer impact als je oplossingen vindt die zich bovenaan de ladder bevinden. Prioriteer preventie: voorkom dat materialen nodig zijn door niet, minder en slimmer in te kopen. Of werk aan levensduurverlenging en faciliteer intern hergebruik, reparatie en refurbishing.
LES 5: VERTAAL CIRCULARITEIT NAAR JE EIGEN ORGANISATIE EN BRANCHE
Circulariteit gaat over het sluiten van kringloopsystemen, waarbij producten en grondstoffen aan het einde van de levensduur opnieuw worden ingezet en er bijna geen afval meer is. De Nederlandse overheid heeft dit ook als doel gesteld voor 2050. Maar hoe vertaal je dit in de praktijk voor een organisatie? Wanneer is een organisatie dan ‘circulair’? Worden er dan helemaal geen nieuwe producten ingekocht? Heeft deze dan geen afval meer? Of alleen geen restafval? En moeten je gescheiden stromen dan 100% gerecycled worden?
Toen de kring begon in 2020 zagen we dat de universiteiten en hogescholen in de kring de definitie naar verschillende soorten doelen hadden vertaald in hun circulariteitsbeleid. Door samen te kijken naar de circulaire route die past bij deze branche hoeft niet elke organisatie het wiel zelf opnieuw uit te vinden.
LES 6: KIES EEN TREKKER DIE ‘GEWOON’ DURFT TE BEGINNEN
Last but not least: het helpt om iemand te hebben die de strijd voor de duurzame missie met passie voert. Het liefst intrinsiek gemotiveerd. Deze trekker laat zich niet bij de eerste de beste tegenslag uit het veld slaan, want tegenslagen zullen er zijn bij deze complexe circulariteitsvraagstukken.
Eén van de meer bevlogen types uit de duurzaamheidskring circulair hoger onderwijs zei dan ook eens: “Je moet gewoon beginnen. Ga het ‘gewoon’ doen.” Zo leer je door vallen en opstaan waar de uitdagingen liggen en hoe je deze (samen) kan oplossen. Denk bijvoorbeeld aan de perfecte prullenbak: start gewoon zodat je ziet wat werkt en pas het concept gaandeweg aan. Je kan niet alle hobbels van tevoren voorspellen, dus je moet een keer beginnen.
TIEN PRAKTIJKVERHALEN
Tot slot delen we graag tien inspirerende praktijkverhalen van verschillende onderwijsinstellingen uit de duurzaamheidskring. Ze delen hier hun ervaring met een specifiek onderwerp of oplossing binnen het thema circulariteit. Ook andere branches kunnen inspiratie halen uit de praktijkverhalen van de hogescholen en universiteiten.
Het afvalcontract
- De HvA-UvA deelt haar goede ervaring met een uitgebreide marktconsultatie, als voorbereiding op een nieuwe aanbesteding voor het afvalcontract.
- Bij de WUR verandert de traditionele leveranciersrelatie met de afvalinzamelaar naar een samenwerking als grondstoffenpartners.
Monitoring
- De Universiteit Utrecht deed een sorteerproef om prioriteiten en aangrijpingspunten voor afvalpreventie- en scheiding te bepalen.
- Op de Haagse Hogeschool gaf monitoring van afvalbakken inzicht in een betere aanpak van afvalprobleemgedrag.
Drankverpakkingen
- In 2021 deelde de UvA-HvA haar eerste ervaringen met de inzameling van kleine PET-flessen via donatiebakken.
- In 2023 volgde statiegeld op blikjes. Avans Hogeschool pastte direct hun afvaleilanden aan en plaatste een statiegeldmachine.
- We bespraken hoe de nieuwe (2023/2024) regels tegen plastic wegwerpbekers en maaltijdverpakkingen in de praktijk uitpakken bij semipublieke ruimtes als onderwijslocaties.
Circulaire inrichting
- Op de Universiteit Utrecht is samen met een onderhoudspartner een systeem voor circulair meubilair opgezet.
- De Vrije Universiteit Amsterdam laat de papieren tissues recyclen tot circulaire wandplaten.
- De Radboud Universiteit ontwikkelde een weldoordachte circulariteitsstrategie op weg naar circulaire ICT-werkplekken.
Ook een duurzaamheidskring opstarten in jouw branche?
Door met andere organisaties uit de branche samen te komen, leren bedrijven veel van elkaar: ze hebben vaak vergelijkbare duurzaamheidsuitdagingen. Stimular kan deze kennisdelingsbijeenkomsten begeleiden én inhoudelijke expertise leveren. Stimular was eerder ook betrokken bij duurzaamheidskringen met grafische bedrijven, cultuurinstellingen, zwembaden, lagere scholen en bouwbedrijven. Lees meer over ons ondersteuningsaanbod of neem direct contact op met Carmen Cosijn: 010 – 238 28 34.
