Vervang TL-buis door led

Beschrijving: vervangen van TL-buis door led

Lange tijd was de basisverlichting in een bedrijf TL-verlichting: eerst TL-buizen met starters (vaak conventionele TL genoemd), later (vaak dunne T5 maar soms ook dikke T8) TL-buizen met elektronische voorschakelapparaten (hoogfrequente TL). Led-verlichting is een energiezuinig alternatief voor beiden. De energiebesparing t.o.v. conventionele TL is groot: vervang die zo snel mogelijk. Het voordeel van led t.o.v. hoogfrequente TL woog lange tijd niet op tegen de kosten, maar inmiddels veelal ook.

_{Bron foto: RVO, Informatiebank Erkende Maatregelen 2023 .}

Meerdere opties om TL-buis te vervangen voor led

Als de TL-armaturen verouderd zijn kan je het beste nieuwe led-armaturen nemen.

Als de armaturen niet verouderd zijn kan je led-buizen plaatsen in de TL-armaturen.

1. (in conventionele TL) Starter vervangen door led-starter met led-buis
2. (in conventionele TL) Starter, trafo en condensator vervangen door led-driver met led-buis
3. (in hoogfrequente TL) TL-buis vervangen door led-buis

Led-armaturen

Led in specifieke led-armaturen heeft een hogere efficiëntie dan retrofit oplossingen. Er zijn diverse led-armaturen beschikbaar, opbouw en inbouw, ter vervanging van TL-armaturen. Voor kantoren is dit vaak een led-paneel: een (aan de onderzijde) vlakke plaat net zo groot als een plafondplaat (60 bij 60 cm of 30 bij 120 cm). Voor industriële toepassingen zijn armaturen beschikbaar die bestand zijn tegen ruwe omstandigheden (extreem hoge en lage temperaturen, trillingen). De meest gangbare formaten zijn 120 bij 30 cm en 150 bij 30 cm.

In bestaande situaties is het geheel vernieuwen van de armaturen met name interessant als:

• Het bestaande armatuur oud is (voetjes en/of kappen zijn dan broos).
• Er daglicht aanwezig is. In combinatie met daglichtregelingen op de armaturen hoeft namelijk het kunstlicht minder aan en bespaar je meer.
• De huidige armaturen geen of een slechte spiegeloptiek hebben (ofwel laag armatuurrendement). In de nieuwe situatie heb je met armaturen met goede spiegeloptiek waarschijnlijk minder lampen nodig.

Led-buizen in TL-armaturen (led TL buizen)

In TL-armaturen kunnen soms led-buizen geplaatst worden. Deze led-buizen zijn op de markt onder namen als led-tubes, led-tl of T5 / T8-vervangers.

• Er zijn led-TL-buizen die met kleine of zonder verdere aanpassing aan de armatuur geplaatst kunnen worden (plug and play retrofit). Deze zijn er voor T8- en voor T5-TL-buizen.
  • Plaats bij het verwijderen van de starter altijd een led-starter terug. Doe je dat niet, dan wijzig je het armatuur en vervalt de goedkeuring. Dit heeft gevolgen voor bijv. de verzekering en de arbeidsinspectie. In uitzonderlijke gevallen heeft de producent van de armatuur bepaald dat de armatuur alleen gebruikt mag worden met ‘echte’ TL-buizen met starters. Check dit bij de leverancier van de armatuur.
  • HF-armatuur (dus met elektronisch voorschakelapparaat (EVSA) ofwel elektronische ballast of driver)? Niet alle HF-armaturen zijn geschikt voor led-buizen. Grote fabrikanten, als Signify en Osram, publiceren online lijsten met HF-TL armaturen die geschikt zijn voor retrofit-led-buizen. Je kunt dit ook eenvoudig testen door de TL-buizen in één armatuur te vervangen door led. Als het niet werkt, dan is het ingewikkelder en heb je de hulp van een installateur nodig.
• Er zijn ook led-lampen waar voorschakelapparatuur verwijderd of overbrugd / vervangen moet worden (ombouwen / renoveren / retrofit). Hierdoor vervallen garantie, claim of ondersteuning van de armaturenfabrikant en ligt de verantwoording bij eventuele calamiteiten bij de ombouwer. Er zijn ombouwers die de installatie keuren en garantie geven. Over het algemeen is de kwaliteit van deze oplossing beter.
• In armaturen met accu’s (noodverlichting) is het niet mogelijk alleen de lampen te vervangen.

_{Bron foto: RVO, Informatiebank Erkende Maatregelen 2023 .}

Welke led-buis heb je nodig?

De meeste led-TL-buizen hebben 2/3 van de lichtopbrengst t.o.v. goede conventionele tl-buizen. Niet in alle situaties wordt het oude lichtniveau bereikt, en de spreiding van het licht kan anders zijn dan bij de huidige verlichting. Test de lampen daarom in verschillende ruimten. Veelal zijn er per lengte en lichtkleur twee varianten: één met wat minder vermogen (Watt) en licht (lumen), en één met wat meer. Vuistregel is dat voor ruimtes van normale hoogte die van minder Wattage voldoen en dat voor hoge ruimtes die met meer Wattage nodig zijn.

Houd in de gaten dat een led-tl buis niet helemaal rondschijnt zoals een TL-buis. Dit kan tot een andere lichtverspreiding leiden, vooral bij goedkopere led-tubes die vaak een ‘smalle’ stralingshoek hebben.

Sommige led-leveranciers beweren dat de lichtopbrengst van led door een gewone lux-meter wordt onderschat. Dit effect is er wel, maar het is hooguit 2%, kleiner dan diverse andere mogelijke foutbronnen bij het meten. Bij andere lichtbronnen met koel licht (zoals ‘witte’ TL) treedt het effect overigens ook op.

Er zijn webwinkels met een goed filter. Als je de lengte van de TL-buis, het type voorschakelapparaat en de huidige lichtkleur of -code weet, blijft er een beperkt aantal geschikte led-buizen over.

Toepasbaarheid: welke TL-buizen vervangen voor led?

Overal waar TL-buizen hangen. Op natuurlijk moment van buizen of armaturen vervangen altijd doen. Soms ook doen op een zelfstandig moment (hangt af van het aantal branduren), omdat het dan loont. lees verder bij terugverdientijd.

Led is ook goed geschikt in koude omgevingen (daar was speciale TL voor nodig).

TL8-lampen mogen vanaf sept. 2023 niet meer geproduceerd worden. Dat betekent dat je hiervoor over moet schakelen op led-buizen in deze armaturen, of nieuwe armaturen.

Milieu aspecten: wat is de besparing van led t.o.v. TL?

Verlichting bepaalt vaak een groot gedeelte van het energieverbruik van bedrijven en instellingen (voor dat led gangbaar was gemiddeld 20 tot 40% van het totaal).

Door het toepassen van led-verlichting vermindert het elektriciteitsverbruik voor verlichting. Led ten opzichte van conventionele TL-verlichting bespaart 20 tot 50% en led ten opzichte van HF-TL 10 tot 40%. In combinatie met een daglicht afhankelijke regeling dimregeling of een bewegingsmelder kan de besparing oplopen tot 80%.

De besparing is relatief eenvoudig te berekenen m.b.v. aantal branduren en vermogen van de lampen.

Financiële aspecten: kosten en terugverdientijd van led i.p.v. TL-buis

De prijzen lopen uiteen van € 75 tot € 300 per armatuur. Grote variabelen zijn of je kiest voor led-buizen of led-armaturen, levensduur van de buis of het armaturen, garantieperiode en plek (wel/niet hoogwerker nodig). Hieronder staan gemiddelde prijzen incl. installatiekosten.

Bekijk onze suggesties om verlichtingsoffertes te beoordelen.

_{Bron foto: Kijk! Duurzaam! bij St Jansdal in opdracht van Expertisecentrum Verduurzaming Zorg .}

Wat kosten led-armaturen?

Het vervangen van armaturen is vaak een hoge investering. Op het moment dat de verlichting in het kader van bijvoorbeeld grootschalige renovatie wordt vervangen, zijn er geen meerkosten voor het installeren van led. Dat is immers de standaard nu.

Kosten van led-armaturen zijn als volgt (bron: EML 2023):

Wat kosten led-buizen in bestaande TL-armaturen?

• Twee buizen van 16 tot 18 Watt kosten gemiddeld € 105, incl. installatie. Deze vervangen 2 TL8-buizen van 36 Watt (totaal 85 Watt incl. starter). Deze buizen zitten doorgaans in een armatuur van 30 bij 120 cm. Voor armaturen van 60 bij 60 cm en 30 bij 150 cm is de prijs per armatuur ongeveer hetzelfde.
• Zijn er TL*-buizen met elektronische voorschakelapparaten? Dan zijn er andere buizen nodig. Kosten zijn dan € 150 per armatuur, incl. installatie.
• Twee buizen van 17 Watt kosten gemiddeld € 130, incl. installatie. Deze vervangen 2 TL5-buizen van 28 Watt (totaal 56 Watt). Deze buizen zitten doorgaans in een armatuur van 30 bij 120 cm. Voor armaturen van 60 bij 60 cm en 30 bij 150 cm is de prijs per armatuur ongeveer hetzelfde.

Bovenstaande prijzen zijn voor een zelfstandig moment (direct doen) voor led-buizen met een lange levensduur (Lampdirect, 2022). Er zijn ook buizen half zo duur met half zo lange levensduur. De installatiekosten (€ 40 per lamp) blijven gelijk, maar vervanging moet sneller.

Terugverdientijd van led i.p.v. TL

Het vervangen van led-buizen voor TL heeft in veel situaties een terugverdientijd korter dan vijf jaar. Hieronder vind je een overzicht van de de erkende maatregelen over TL-buizen voor binnenverlichting vervangen. De terugverdientijd is bij het genoemde aantal branduren vijf jaar. Bij meer branduren, of als geen branduren genoemd worden, schat RVO de terugverdientijd korter dan vijf jaar. Bron: EML 2023. Hierbij is gerekend met € 0,21 per kWh en € 1,16 per m³ aardgas (excl. BTW).

Bij vermindering van het aantal armaturen neemt de besparing toe en de terugverdientijd af. Er zijn wel extra kosten voor het aanpassen van het plafond.

Hoe beïnvloed de langere levensduur van led de terugverdientijd?

Installateurs rekenen vaak jaarlijkse exploitatiebaten omdat led-verlichting een langere levensduur heeft en dus minder vaak vervangen hoeft te worden. Deze kosten zijn verwaarloosbaar voor een led-armatuur met verwisselbare lampen: de meerkosten van de lampen zijn ongeveer gelijk aan de minderkosten voor minder vervangingswerkzaamheden.

Led-panelen hebben juist meerkosten omdat einde levensduur (na 40.000 tot 50.000 branduren) de hele armatuur vervangen moet worden. De meerkosten zijn € 6 per jaar uitgaande van een armatuur van € 150 met een levensduur van 50.000 uur en 2.500 branduren per jaar. In situaties waar iedere ± 20 jaar de armaturen vervangen worden, zijn deze meerkosten niet relevant.

Aanvullende informatie over vervangen van TL-buis voor led

Kwaliteit van led-lampen

Na verloop van tijd neemt de hoeveelheid licht die verlichting levert af. Bij TL is dit ongeveer 8% na 2.000 branduren en 16% na 10.000 branduren. Voor ledverlichting is dit per type verschillend, en blijkt uit de LB-normering. De LB-normering geeft aan wat de kwaliteit is van de lamp. De L-waarde geeft aan hoeveel procent van de aanvankelijke lichtopbrengst er aan het einde van de levensduur nog over is. De B-waarde geeft aan welk deel van de verlichting slechter presteert dan de voorheen gegeven L-waarde. Hoe hoger de L-waarde en hoe lager de B-waarde hoe hoger de kwaliteit.

Hoe weet je of je conventionele TL hebt? Hoe weet je of je TL8 of TL5 hebt?

Deze heeft losse starters, die verwisseld kunnen worden als ze kapot zijn. Verder knippert deze TL bij het opstarten en aan het einde van de levensduur van de buizen. Ook vanuit je ooghoek kan je TL zien knipperen.

Voor het vervolg is het nodig te weten of je T8 of T5 buizen hebt. Een T8 buis heeft een diameter van 1 inch (ongeveer 2,5 cm). Een T5 buis heeft een diameter van 5/8 inch (ongeveer 1,5 cm).

Erkende maatregel voor energiebesparing

De Omgevingswet schrijft voor dat locaties die aan bepaalde voorwaarden voldoen verplicht zijn rendabele energiebesparende maatregelen (met een terugverdientijd van 5 jaar of minder) uit te voeren. Deze maatregel is (onder voorwaarden) rendabel ofwel erkend. Lees meer in de maatregel Voldoe aan (erkende) maatregelen uit Omgevingswet. Op de website van RVO downloadt je de volledige Erkende maatregelenlijst met de technische en economische randvoorwaarden.

Energiezuinige technieken moeten goed beheerd worden om te besparen wat mogelijk is. Zo moeten installaties goed ingeregeld, beheerd en onderhouden worden. Dit heet doelmatig beheer en onderhoud (DBO). Daarom heeft de overheid in iedere erkende energiemaatregel aangegeven welke DBO-actie nodig is om de maatregel optimaal te laten functioneren. Beoordeel jaarlijks of de techniek nog goed functioneert. Lees meer in maatregel Jaarlijks doelmatig beheer en onderhoud van (erkende) energiemaatregelen.

Richtlijnen verlichting

• ISSO-publicatie 90 Energie-efficiënte verlichting
• Verlichtingsnorm voor werkplekken binnen NEN 12464-1
• NSVV publicatie Richtlijn verlichting voor industriële ruimten

Bronnen: Stichting Stimular, Erkende Maatregelenlijst 2019, Erkende Maatregelenljst 2023 en Informatiebank