Beschrijving
Ruimtethermostaten en thermostaatkranen op de radiatoren zorgen voor de juiste temperatuur in een ruimte op het juiste moment. Plaats ze waar individuele naregeling ontbreekt en de ruimte regelmatig te warm is. Thermostaatkranen bijplaatsen op radiatoren is altijd mogelijk. Vraag in complexe situaties advies aan de installateur.
Temperatuur per ruimte naregelen
Thermostaten zijn een aanvulling op de centrale regeling. Vaak regelt een centrale cv-regeling dat de cv-ketel op de juiste tijd aan staat en het cv-water op de juiste temperatuur is (volgens de stooklijn, zie maatregel Verlaag aanvoertemperatuur cv). Zonder naregeling gaat de verwarming in alle ruimtes tegelijk aan en uit. De centrale regeling kan ook niet anticiperen op specifieke situaties (bijv. afwijkende streeftemperatuur, interne warmteproductie of zoninstraling). Thermostatische radiatorkranen en ruimtethermostaten regelen de temperatuur in een ruimte. Ze voorkomen dat een ruimte te warm wordt.
Thermostatische radiatorkranen of radiatorknoppen
Andere namen zijn thermostatische radiatorafsluiters of thermostaatkranen of radiatorknoppen. De thermostaatkraan regelt de ruimtetemperatuur door de hoeveelheid warm water die door de radiator stroomt te regelen. Draaien aan de radiatorknop om de temperatuur in de ruimte te optimaliseren, is daardoor niet steeds nodig.
De thermostatische radiatorkraan is vaak uitgevoerd als een grote radiatorknop met de standen van 1 tot en met 5 en een stand met vorst-icoon erop. Er zijn ook digitale radiatorkranen (met een display). Andere functionaliteiten zijn: voeler op afstand, programma-instelling, (eigen tijdklok, slimme thermostaatknop), instelmogelijkheid op afstand, vandaalbestendigheid.
Tips voor thermostatische radiatorkranen
- Een goede stand van de thermostaatknop is vaak tussen 2 en 3. Controleer regelmatig of deze niet te hoog is ingesteld (veel mensen snappen de werking niet en zetten de thermostaatknop op een hogere stand om sneller op te warmen).
- Als er veel thermostaatkranen zijn, loont het de cv-pomp van die groep te vervangen door een Frequentiegeregelde cv-pomp.
- De knop moet naast de radiator zitten (daarom meestal horizontaal). Zo wordt de voeler niet beïnvloed door de warmte die de radiator afgeeft.
- Verder moet de voeler (zoveel mogelijk) vrij zijn van thermische obstakels zoals gordijnen. Als de warmte niet weg kan, wordt de voeler warm en sluit de kraan. Het effect is een koude kamer en/of klachten dat de thermostatische radiatorkraan niet werkt.
Bron foto: RVO, Informatiebank Erkende Maatregelen 2023 .
Ruimtethermostaat
Een ruimtethermostaat stuurt de ketel aan en bedient eventueel ook regelkleppen van zones. De regelklep regelt de hoeveelheid cv-water naar het warmteafgiftesysteem / de zones.
Op de ruimtethermostaat is vaak een instelmogelijkheid van de ruimtetemperatuur zichtbaar. Er zijn verschillende soorten ruimtethermostaten: conventioneel, digitaal, klokthermostaat (met tijdschakeling en/of overwerktimer), slimme thermostaat. Voor hotels zijn er thermostaten die automatisch naar een lagere temperatuur schakelen wanneer een bepaalde tijd geen beweging wordt gesignaleerd (zie ook maatregel Schakel elektriciteit en verwarming van hotelkamers automatisch). Pricewise heeft een webpagina over slimme thermostaten die helpt de systemen te vergelijken. Bruikbaar voor huishoudens en kleine bedrijven.
Tip: Hang de ruimtethermostaat op (minimaal) 1,5 meter hoogte uit de zon aan de muur.
(Slimme) zoneregeling
In veel kleine bedrijfsgebouwen en woningen bepaalt één ruimtethermostaat of de cv-ketel aanslaat. Als de ruimte met de ruimtethermostaat op de juiste temperatuur is, slaat de ketel uit en kan de verwarming in andere kamers niet aan. Dat levert problemen op als ruimtes heel verschillend gebruikt worden. Denk bijvoorbeeld aan een kantoor aan huis, of een winkel en bovenwoning die één cv-ketel delen. Lang waren er twee oplossingen.
- Het leidingnet wordt in het stookseizoen altijd verwarmd, zodat iedere radiator (of ander afgiftesysteem) warmte kan nemen. Thermostatische radiatorkranen regelen de radiatoren en een weersafhankelijke regeling zorgt dat de ringleiding zo efficiënt mogelijk verwarmd wordt (zie maatregel Weersafhankelijke regeling). Deze oplossing is relatief onzuinig omdat het leidingnet ook warm gehouden wordt als er in geen enkele ruimte een warmtevraag is.
- Alternatief is een zoneregeling. De regeling per zone werkt (traditioneel) via een regelventiel in de verwarmingsleiding. De radiatoren die op deze leiding aangesloten zijn, behoren tot dezelfde zone / groep. Deze radiatorzones worden door extra thermostaten geregeld. Om ruimtes als één zone te kunnen aansluiten, kan het nodig zijn om cv-leidingen aan te passen. Deze oplossing is dan ook zelden mogelijk in de bestaande bouw.
Door betere software en draadloze regelingen zijn er inmiddels systemen waar meerdere (programmeerbare) ruimtethermostaten en thermostaatkranen de cv-ketel aan kunnen sturen, ook als er geen zones/groepen zijn. Dit kan per kamer of per zone, afhankelijk van het systeem.
Toepasbaarheid thermostatische radiatorkranen of ruimtethermostaten
Thermostatische radiatorkranen zijn (zoals de naam al zegt) (vrijwel) alleen toepasbaar bij radiatoren. Thermostaatkranen bijplaatsen op radiatoren is altijd mogelijk. Zorg wel dat er altijd één radiator open blijft of een by-pass is.
Ruimtethermostaten zijn – in tegenstelling tot radiatorkranen – ook toepasbaar bij andere warmteafgiftesystemen, zoals vloer- en wandverwarming en convectoren. Een ruimtethermostaat bijplaatsen is complexer. Een cv-ketel moet geschikt zijn voor extra ruimtethermostaten. Bij een huis-tuin-en-keuken-cv is dat niet altijd het geval. In dat geval kan je zoneregeling gebruiken. Zie daarvoor de aanvullende informatie. Vraag in complexe situaties advies aan de installateur.
Thermostaatkranen en ruimtethermostaten zijn alternatieven van elkaar. Gecombineerd in één ruimte werkt (meestal) niet.
Bron foto: Kijk! Duurzaam! bij Careyn in opdracht van Expertisecentrum Verduurzaming Zorg .
Milieuaspecten
Besparing op energie door de verwarming af te stemmen op de warmtevraag. De besparingen zijn afhankelijk van gebruik en ruimte en bedraagt circa 20 m3 aardgas per radiatorkraan.
Financiële aspecten
Kosten zijn € 83 voor een programmeerbare (elektronische) radiatorkraan inclusief waterzijdig inregelen. Excl. waterzijdig inregelen (op een natuurlijk moment) zijn de kosten € 58,5 per stuk. Slimme thermostaatkranen (zelflerend, op afstand bestuurbaar etc.) zijn duurder.
De kosten voor een zoneregeling of slimme thermostaat zijn € 1.000 tot € 2.500 voor een klein bedrijfsgebouw. Bepalend zijn het aantal radiatoren en of een extra bypass nodig is.
De terugverdientijd is minder dan vijf jaar als de maatregel uitgevoerd wordt op een natuurlijk moment. Op een zelfstandig moment loont deze maatregel in ruimtes die vaak onnodig verwarmd worden, en in een slecht geïsoleerde gebouwen.
Bron foto: RVO, Informatiebank Erkende Maatregelen 2023 .
Aanvullende informatie
Erkende maatregel voor energiebesparing
De Omgevingswet schrijft voor dat locaties die aan bepaalde voorwaarden voldoen verplicht zijn rendabele energiebesparende maatregelen (met een terugverdientijd van 5 jaar of minder) uit te voeren. Deze maatregel is (onder voorwaarden) rendabel ofwel erkend. Lees meer in de maatregel Voldoe aan (erkende) maatregelen uit Omgevingswet. Op de website van RVO downloadt je de volledige Erkende maatregelenlijst met de technische en economische randvoorwaarden.
Energiezuinige technieken moeten goed beheerd worden om te besparen wat mogelijk is. Zo moeten installaties goed ingeregeld, beheerd en onderhouden worden. Dit heet doelmatig beheer en onderhoud (DBO). Daarom heeft de overheid in iedere erkende energiemaatregel aangegeven welke DBO-actie nodig is om de maatregel optimaal te laten functioneren. Beoordeel jaarlijks of de techniek nog goed functioneert. Lees meer in maatregel Jaarlijks doelmatig beheer en onderhoud van (erkende) energiemaatregelen.
Bronnen: Stichting Stimular, Erkende Maatregelenlijst 2019, Erkende Maatregelenljst 2023 en Informatiebank, Pricewise