Beschrijving energiebeheer en energiemonitoring
Door energieverbruik te registreren kan je beoordelen of het verbruik hoog of juist laag is en maatregelen nemen om het energieverbruik te verminderen. Daar heb je software voor nodig: een energiebeheersysteem (EBS). Onderzoek van AgentschapNL (nu RVO) heeft aangetoond dat actief energiebeheer in gebouwen 5 tot 10% energiebesparing oplevert. Andere onderzoeken noemen zelfs besparingen van 21% (scholen) tot 33% (kantoren).
Wettelijke verplichting energiebeheer
De combinatie van registreren en analyseren wordt ook wel energiebeheer of energiemonitoring genoemd. Energiebeheer is een onderdeel van energiemanagement. De wettelijke verplichtingen van energiebeheer concentreren zich op het borgen van energiezuinige instellingen van gebouwgebonden installaties door het vergelijken van het energieverbruik met eerdere perioden en met verwacht energieverbruik. De wettelijke verplichtingen worden onder het kopje Toepasbaarheid verder toegelicht.
Aanvullend adviseert Stimular om het energieverbruik te vergelijken:
- Met anderen. Zie daarvoor maatregel Vergelijk milieuscore / Milieubarometer met branchegenoten.
- Met doelen/ambities, bijv. -5% per jaar of energieneutraal in 2030. Zie ter inspiratie de cases met de Milieubarometer van bedrijven die op CO2-reductie sturen.
Toepasbaarheid van energiebeheer en energiemonitoring
Energiebeheer is vrijwel altijd zinvol, ook voor bedrijven die geen wettelijke verplichting tot energiebeheer hebben. Je kunt dit zelf uitvoeren, maar ook uit laten voeren door gespecialiseerde adviesbureaus. Direct toepasbaar.
Hieronder lees je achtereenvolgens:
- Wettelijke grondslag van energiebeheer
- Op welk detailniveau is energiemonitoring verplicht/zinvol?
- Software voor energiebeheer (ook wel energieverbruiksmanager, energie manager, energiebeheersysteem, ebs-systeem)
1. Wettelijke grondslag van energiebeheer
Bedrijven kunnen vanuit meerdere wettelijke kaders verplicht worden tot energiebeheer.
- Activiteitenbesluit (met Erkende Maatregelen (EM))
Midden- en grootverbruikers voor de wet (locaties met een energieverbruik > 50.000 kWh (incl. eigen opwek) en/of > 25.000 m3 aardgasequivalent per jaar) zijn verplicht energiebesparende maatregelen uit te voeren (zie maatregel Voldoe aan (erkende) maatregelen uit Omgevingswet) en een energieregistratie- en bewakingssysteem (EBS) te gebruiken. - Energie Efficiency Richtlijn (meestal afgekort tot EED)
EED-plichtige bedrijven moeten iedere vier jaar een verslag maken met per locatie energiegegevens. EED-plichtige bedrijven zijn grote bedrijven met meer dan 250 medewerkers, of 50 miljoen euro omzet én 43 miljoen euro balanstotaal. Zie voor meer informatie de website van RVO. - Milieuvergunning
In de volgende paragraaf is verder toegelicht welke gegevens geregistreerd en geanalyseerd moeten worden.
2. Op welk detailniveau is energiemonitoring verplicht/zinvol?
Jouw energieverbruik bepaalt op welk detailniveau je moet monitoren. In onderstaande tabel staan de wettelijke verplichtingen en het advies van Stimular. Dit advies is bedoeld voor zowel bedrijven mét als bedrijven zonder wettelijke verplichting tot energiebeheer.
EM = Erkende Maatregelen voor energiebesparing
EED = Richtlijn energie-efficiëntie
| Jaarverbruiken | |
| Bron gegevens | Deze staan op de jaarrekening van de energieleverancier. |
| Verplichting EM | Verplicht. |
| Verplichting EED | Verplicht, gegevens over 1 jaar. |
| Advies Stimular | Altijd doen, ook als er geen wettelijke verplichting is. Vaak is het daarbij zinvol ook kengetallen te analyseren, bijv. jaarverbruik per vloeroppervlak, per gebouwinhoud, per fte of per productie-eenheid. Vergelijk met eerdere jaren of met anderen, zie ook maatregel Vergelijk milieuscore / Milieubarometer met branchegenoten. |
| Maandverbruiken | |
| Bron gegevens | Kleinverbruikersaansluitingen krijgen van het energieleverancier minimaal het energieverbruik per twee maanden. Altijd beschikbaar voor grootverbruikersaansluiting. |
| Verplichting EM | Verplicht. |
| Verplichting EED | Verplicht indien gegevens beschikbaar. |
| Advies Stimular | Altijd doen, ook als er geen wettelijke verplichting is. Analyseren van maandverbruiken is vrijwel onmogelijk zonder kengetallen. Bijv. gasverbruik per graaddag en elektriciteitsverbruik per productie-eenheid. |
| Vijfminuten- / kwartier- / uurwaarden | |
| Bron gegevens | Deze zijn beschikbaar als je een kleinverbruikersaansluiting hebt met een slimme meter, of een grootverbruikersaansluiting hebt. Elektra per 5 minuten of kwartier, gas per kwartier of uur. |
| Verplichting EM | Verplicht. Dus Slimme meter aanvragen als nog niet aanwezig. |
| Verplichting EED | Verplicht voor elektriciteit indien gegevens beschikbaar. |
| Advies Stimular | Voorzie elektriciteitsmeters > 50.000 kWh en aardgasmeters > 25.000 m3 per jaar versneld van een slimme meter. Analyseer minimaal eenmaal of jouw installaties goed zijn ingeregeld. Herhaal dit: na inregelen, bij toename in jaarverbruik, bij aanpassingen aan gebouw of gebruik. Lees verder in maatregel Analyseer data van slimme energiemeter . |
| Kwartierwaarden van aardgas gerelateerd aan de buitentemperatuur | |
| Bron gegevens | Deze zijn beschikbaar als je een slimme meter hebt of grootverbruiker bij het netwerkbedrijf bent. De buitentemperatuur vind je bij KNMI. Sommige energieportals laten ook de buitentemperatuur zien. |
| Verplichting EM | – |
| Verplichting EED | – |
| Advies Stimular | Analyseer dit voor locaties met gasverbruik > 25.000 m3 per jaar minimaal eenmaal om te bekijken of jouw stookinstallatie goed is ingeregeld. Herhaal dit: na inregelen, bij toename in jaarverbruik, bij aanpassingen aan gebouw of gebruik. |
| Kwartierwaarden aardgas en elektriciteit koelmachine (!) gerelateerd aan de buitentemperatuur | |
| Bron gegevens | Deze zijn beschikbaar als je een slimme meter hebt of grootverbruiker bij het netwerkbedrijf bent. Voor kwartierwaarden van koelmachine is een tussenmeter nodig. De buitentemperatuur vind je bij KNMI. |
| Verplichting EM | – |
| Verplichting EED | – |
| Advies Stimular | Analyseer dit voor locaties met gasverbruik > 25.000 m3 én een apart bemeterde elektrische koeling minimaal eenmaal om te bekijken of jouw stook- en koelinstallatie goed zijn afgestemd. Herhaal dit: na inregelen, bij toename in jaarverbruik, bij aanpassingen aan gebouw of gebruik. |
Software voor jaarlijks energiebeheer
Stimular adviseert de Milieubarometer voor registratie van jaarverbruiken. Grafieken, kengetallen en branchegemiddelden ondersteunen de analyse. Je registreert hier meteen ook andere milieugegevens en vergelijkt jouw jaargegevens met branchegenoten. Lees verder in maatregel Registreer milieugegevens en bepaal je milieuscore.
Software voor analyse van kwartierwaarden elektriciteit en uurwaarden gas
Kleinverbruikers met slimme of digitale meters kunnen veelal gebruik maken van de energiemonitor van hun energieleverancier. Lees verder over slimme meters op Wikipedia. Het verbruik per twee maanden wordt altijd verstrekt. Je dient toegang te regelen tot de detaildata via een digitale verbruiksmanager of energieportal (dat is namelijk niet in alle situaties standaard).
Grootverbruikers (elektriciteitsaansluiting > 3×80 ampère of gasaansluiting > 40 m3 per uur) kunnen niet, zoals kleinverbruikers, hun slimme meter data (officieel: telemeters) inzien via hun energieleverancier, maar moet je dat inkopen. Dat heet “meetdienst”. Vroeger zat dit bij de netbeheerder. Tegenwoordig zijn netbeheer en meetdienst losgekoppeld. Bij ACM lees je daarover meer. Je mag ieder meetbedrijf inschakelen. Zoek op “grootverbruiker elektriciteit meetdienst” en je krijgt vele suggesties. Wat de meetbedrijven aanbieden verschilt, in kosten en functionaliteiten. Welke functionaliteiten handig zijn hangt af van de bedrijfsactiviteiten, maar bijv. ook aantal aansluitingen van de organisatie.
Voor grootverbruikers elektriciteit (aansluiting > 3×80 ampère) die geen grootverbruiker gas zijn (aansluiting <= 40 m3 per uur) is een slimme gasmeter nog niet altijd mogelijk. De slimme gasmeter verstuurt z’n data namelijk via de slimme elektriciteitsmeter die in dit geval niet aanwezig is. Vraag je netwerkbedrijf om ook je gasmeter te verslimmen.
Verbruikmanagers
Er zijn vele digitale verbruiksmanagers beschikbaar, via netwerkbeheerders, energieleveranciers en andere dienstverleners. Grafieken laten het verbruik en het vermogen over een bepaalde periode (dag, week, maand, jaar) zien. Er is nog geen goed overzicht van de functionaliteiten van de diverse applicaties (zomer 2018).
In sommige energiemanagers is al een koppeling gemaakt met de buitentemperatuur. Meestal echter nog niet zo dat je grafiek C kunt maken. Stimular adviseert op dit moment (2018) daarvoor geen speciaal energieregistratie- en bewakingssysteem (EBS) aan te schaffen. Voer de analyse uit met de beschikbare grafieken, maak evt. aanvullend handmatig grafiek C en vraag je energieportal of deze grafiek toegevoegd kan worden. Stimular verwacht dat deze portals hun functionaliteiten gaan uitbreiden om beter aan te sluiten op de wet.
Lees bij “Milieucentraal” verder over Energieverbruikmanagers en raadpleeg hun Overzicht van energieverbruikmanagers.
Energieregistratie- en bewakingssysteem, energiebeheersysteem, EBS
Een energieregistratie- en bewakingssysteem (EBS) bestaat meestal uit hardware en software. Het heeft meer functionaliteiten dan digitale verbruiksmanagers. Bijvoorbeeld de verbruiksgegevens in relatie tot de buitentemperatuur, registratie van een tussenmeter of automatische alarmering bij een afwijking. Meer informatie: webpagina RVO helpt bij het formuleren van de wensen en functionaliteiten van de energiemanagementsoftware (EMS) en de keuze voor één of meerdere geschikte EMS-leveranciers. Stimular adviseert simpel te beginnen met de mogelijkheid om het systeem uit te breiden.
Als uit de analyses blijkt dat installaties goed ingeregeld zijn, dan voegt een EBS mogelijk niet veel toe. Als installaties niet goed blijken ingeregeld, dan is het EBS mogelijk wel de investering waard. Stimular adviseert een EBS voor organisaties met grote kans op afwijkingen in verbruiken. Bijvoorbeeld organisaties met veel gebouwen, gebouwen met meerdere zones / gebruikspatronen en gebouwen waar meerdere mensen de instellingen kunnen wijzigen. Ons advies: begin met een simpel systeem.
Energiebeheersysteem (EBS) gekoppeld aan gebouwbeheersysteem (GBS)
Een EBS kan aan een GBS gekoppeld worden. Voordeel is dat dan vaak data van het GBS gekoppeld kan worden aan het energieverbruik en automatische analyse en automatische sturing mogelijk is. Lees verder in maatregel Gebouwbeheersysteem.
Milieu aspecten: wat bespaart energiebeheer?
Monitoring levert een besparing op zodra vervolgmaatregelen worden genomen. Onderzoek heeft aangetoond dat actief energiebeheer altijd bespaart, soms tot zelfs 33%.
Financiële aspecten: wat kost energiebeheer?
Wat kost een energiemanager, energieverbruiksmanager of energiebeheersysteem (EBS)
Het inzien van data van slimme meters en telemeters kost ongeveer € 100 per meter per jaar. De aanschafkosten van meer geavanceerde softwarepakketten bedragen over het algemeen tussen de € 2.000 en € 5.000. Daarnaast moeten ook eigen uren worden gerekend voor het invoeren van alle energiegegevens. En ook voor hardware-aanpassingen zijn extra kosten.
- In kleine gebouwen zijn er meestal alleen datakosten omdat de portals van de meet- of energiebedrijven voldoen als ebs.
- Voor middelgrote gebouwen (grootverbruikers voor het meetbedrijf) komen daar kosten (per m2 GO) bij voor de ebs-software. Stimular schat voor gebouwen vanaf 3.000 m2 € 1,5 per m2 extra.
- In gebouwen met een GBS, waaraan het ebs gekoppeld wordt, zijn de softwarekosten meestal hoger vanwege de koppeling met het GBS. Daar zijn de kosten € 2,6 per m2.
Bron: Doorrekenen EBS maatregel in de erkende maatregellijst (LBP|Sight, 2017) geïndexeerd naar 2022.
Deze maatregel verdient zich veelal binnen vijf jaar terug, en is daarom een erkende maatregel.
Aanvullende informatie energiebeheersysteem (EBS)
Erkende maatregel voor energiebesparing
De Omgevingswet schrijft voor dat locaties die aan bepaalde voorwaarden voldoen verplicht zijn rendabele energiebesparende maatregelen (met een terugverdientijd van 5 jaar of minder) uit te voeren. Deze maatregel is (onder voorwaarden) rendabel ofwel erkend. Lees meer in de maatregel Voldoe aan (erkende) maatregelen uit Omgevingswet. Op de website van RVO downloadt je de volledige Erkende maatregelenlijst met de technische en economische randvoorwaarden.
Energiezuinige technieken moeten goed beheerd worden om te besparen wat mogelijk is. Zo moeten installaties goed ingeregeld, beheerd en onderhouden worden. Dit heet doelmatig beheer en onderhoud (DBO). Daarom heeft de overheid in iedere erkende energiemaatregel aangegeven welke DBO-actie nodig is om de maatregel optimaal te laten functioneren. Beoordeel jaarlijks of de techniek nog goed functioneert. Lees meer in maatregel Jaarlijks doelmatig beheer en onderhoud van (erkende) energiemaatregelen.
Energiebeheer van vervoer
Lees voor energiebeheer van energie voor vervoer en registratie van andere milieugegevens verder in maatregel Registreer milieugegevens en bepaal je milieuscore en Monitor brandstofverbruik.
Energiebeheer van gebouwdelen en apparaten
Naast registratie op niveau van de energiemeter kan je inzoomen op gebouwdelen en apparaten. Daarvoor maak je gebruik van energiemeters of tussenmeters.
- Een energiemeter is een apparaatje dat je in het stopcontact stopt met daarna de stekker van het te meten apparaat erin. De energiemeter meet het elektriciteitsgebruik van deze stekker (meestal één apparaat). Een energiemeter wordt ook wel een elektriciteitsmeter, stroommeter of energiekostenmeter genoemd. Sommige energiemeters kunnen gekoppeld worden aan internet, zodat je via smartphone, tablet of computer kunt zien hoeveel elektriciteit een apparaat gebruikt. Belangrijke punten om op te letten bij aanschaf zijn nauwkeurigheid, drempelwaarde, weergeven cos-phi, afleesbaarheid als meter in een donker hoekje zit, eigen verbruik van de meter zelf, en of er een batterij in moet (sommige meters hebben een condensator zodat de meetwaarden een half uur vastgehouden worden na verwijdering uit het stopcontact).
- Lees verder over tussenmeters in maatregel Tussenmeters voor onderhuurders, gebouwdelen of specifieke apparatuur. Stimular adviseert om tussenmeters te gebruiken voor:
- grote energieverbruikers als WKK (gas, GJ en kWh) en WKO (GJ, kWh) (zie ook maatregel Bewaak en verbeter functioneren WKO-systeem)
- per gebouw voor locaties met meerdere gebouwen op één energiemeter
- (onder)huurders met geschat verbruik > 50.000 kWh en/of 25.000 m3 aardgas per jaar
Bron: Stichting Stimular, Erkende Maatregelenlijst 2019, Erkende Maatregelenljst 2023 en Informatiebank