Ventilatie uit (of minder) buiten gebruikstijden

Beschrijving: minder onnodige ventilatie

Als vervuilde lucht moet worden afgevoerd, moet de ventilator aan staan. Echter wanneer er geen behoefte aan ventilatie is (omdat er niemand in de ruimte of het gebouw is), kan de ventilatie uit, of op een lager debiet als uitschakelen niet mag/kan. Dit spaart elektriciteit voor de ventilatoren en brandstof voor verwarming.

Regelingen om ventilatie uit (of lager) te zetten

Er zijn meerdere regelingen mogelijk:

1. Koppeling ventilatie met verlichting
   Een eenvoudige vorm is het koppelen van de ventilatie aan de verlichtingsschakelaar. Dit is goedkoop, maar niet altijd haalbaar. Toepasbaar in bijv. toiletten, (zie maatregel Koppel ventilator toiletten aan lichtschakelaar), douches en opslagruimtes.
2. Tijdschakelaar op ventilatie-unit
   Een tijdschakelaar is in digitale en analoge uitvoering verkrijgbaar. Meestal is het in de besturingsinstallatiekast van de luchtbehandelingskast gemonteerd. Of nabij een dakventilator. De tijdschakelaar kan ook in het gebouwbeheersysteem zijn geïntegreerd. Schakel de ventilatie in zo’n 30 minuten voordat het eerste personeel aanwezig is in. Controleer jaarlijks of de tijdschakelklok in overeenstemming is met de gebruikstijden van het gebouw.
3. Aanwezigheidsschakelaar op ventilatie-unit
   Zie tips Vraaggestuurd verwarmen, koelen en ventileren en Schakel elektriciteit en verwarming van hotelkamers automatisch. Een aanwezigheidssensor bevindt zich in een ruimte. De aanwezigheidssensoren zijn als plafond- of wanduitvoering beschikbaar. Beschikbare uitvoeringen zijn:
   • Infrarood (IR) sensoren signaleren de (kleinste) schommelingen in de menselijke warmtestraling bij aanwezigheid of afwezigheid. Sensoren kunnen de bewegingen loodrecht of radiaal (in een hoek) ten opzichte van de sensor herkennen.
   • Akoestische sensoren signaleren een veranderde omgeving op basis van echoverandering.
4. CO₂-regeling van ventilatie
   Een CO₂-regeling is ook een soort aanwezigheidsschakelaar. Deze ventileert op basis van de hoeveelheid CO₂ in de binnenlucht. CO₂ is een maat voor de vervuiling van de lucht. Bij een minder intensief gebruik van de ruimte, bijvoorbeeld als minder personen aanwezig zijn zal ook de binnenlucht minder snel vervuilen. Het verversen van de ruimte met verse buitenlucht kan dan ook minder intensief. Een CO₂-regeling kan aanwezig zijn in de ventilatie-unit of per ruimte.

Het regelen van de ventilatie per ruimte is mogelijk als losse ventilatie-units aanwezig zijn (bijv. in bedrijfshallen) of als per ruimte kleppen aanwezig zijn (in utiliteitsgebouwen met één ventilatie-installatie). Daarnaast moet de capaciteit van de ventilator aangepast kunnen worden m.b.v. toerenregeling van de ventilatoren. In veel bestaande gebouwen zijn deze voorzieningen niet aanwezig.

_{Bron foto: Kijk! Duurzaam! bij St Jansdal in opdracht van Expertisecentrum Verduurzaming Zorg .}

Combinatie met weekschakeling of overwerktimer

Vaak is bij een tijdschakelaar een combinatie met een weekschakeling of overwerktimer zinvol:

• Weekschakeling
  Door een schakelaar te gebruiken met een weekschakeling is het mogelijk om in te spelen op afwijkende werktijden in een gebouw (bijv. het weekend).
• Overwerktimer
  Plaats in situaties met incidenteel afwijkende gebruikstijden aanvullend een overwerktimer. Als behoefte is aan ventilatie buiten de normale gebruikstijden, kan door het bedienen van de overwerktimer, de ventilatie voor een bepaalde (extra) periode worden ingeschakeld. Een overwerktimer werkt als een soort ‘kookwekker’. Na afloop van de ingestelde periode schakelt de ventilatie automatisch uit.

Toepasbaarheid van ventilatieregelingen

De maatregel is van toepassing op gebouwen / ruimten:

1. waar ventilatoren altijd aan staan, maar waar niet volcontinu behoefte is aan ventilatie
2. met een wisselende behoefte aan ventilatie (denk aan leslokalen en vergaderruimtes)

Als via de ventilatielucht verwarming en koeling plaats vindt, moet dat wel afgestemd worden.

Alle regelingen zijn te gebruiken in combinatie met een ventilator met een aan-/uitregeling. Als de ventilatie traploos of in stappen moet worden teruggeregeld moet de ventilatie daarvoor geschikt zijn.

Milieu aspecten

Het uit of lager zetten van ventilatie bespaart energie, vooral in gebouwen zonder warmteterugwinning (wtw) op ventilatielucht.

Besparing van 10 tot 25% op het elektriciteitsverbruik van de betreffende ventilator(en). Dit levert ook een besparing op het gasgebruik omdat minder warmte wordt afgevoerd. Een ventilator die een uur wordt uitgeschakeld bespaart per m³ niet afgezogen lucht circa 0,00025 m³ aardgas. Let op: de genoemde besparing valt lager uit, zodra de aangevoerde lucht met een warmteterugwinunit wordt voorverwarmd. Tot slot is er ook besparing op koeling.

Rekenvoorbeeld ventilatie uitzetten buiten gebruikstijden

Een ventilator voert 1.000 m³ lucht per uur naar buiten af. De ventilator draaide continu (ofwel 8.760 uur per jaar) en wordt nu alleen tijdens kantooruren ingeschakeld. Dit komt overeen met circa 2.500 uur per jaar. De ventilator is circa 6.260 uur minder ingeschakeld. De jaarlijkse besparing bedraagt dan circa 1.500 m³ aardgas.

_{Bron foto: RVO, Informatiebank Erkende Maatregelen 2023 .}

Financiële aspecten

RVO schat de kosten voor een klokregeling voor het ventilatiesysteem op € 3 per m³/uur ventilatiedebiet (bron: EML 2023) Deze maatregel verdient zich veelal binnen vijf jaar terug. De precieze terugverdientijd is afhankelijk van het vermogen van de ventilator en de lengte van de periodes waarin die uitgezet kan worden.

Aanvullende informatie

Erkende maatregel voor energiebesparing

De Omgevingswet schrijft voor dat locaties die aan bepaalde voorwaarden voldoen verplicht zijn rendabele energiebesparende maatregelen (met een terugverdientijd van 5 jaar of minder) uit te voeren. Deze maatregel is (onder voorwaarden) rendabel ofwel erkend. Lees meer in de maatregel Voldoe aan (erkende) maatregelen uit Omgevingswet. Op de website van RVO downloadt je de volledige Erkende maatregelenlijst met de technische en economische randvoorwaarden.

Energiezuinige technieken moeten goed beheerd worden om te besparen wat mogelijk is. Zo moeten installaties goed ingeregeld, beheerd en onderhouden worden. Dit heet doelmatig beheer en onderhoud (DBO). Daarom heeft de overheid in iedere erkende energiemaatregel aangegeven welke DBO-actie nodig is om de maatregel optimaal te laten functioneren. Beoordeel jaarlijks of de techniek nog goed functioneert. Lees meer in maatregel Jaarlijks doelmatig beheer en onderhoud van (erkende) energiemaatregelen.

Bronnen: Stichting Stimular, Erkende Maatregelenlijst 2019, Erkende Maatregelenljst 2023 en Informatiebank